Czy należy bać się sterydów?

Czy należy bać się sterydów? – okiem farmaceuty

W naszym organizmie, pod wpływem stresu, wydziela się z nadnerczy (struktury, jak sama nazwa mówi, umieszczonej nad nerkami) pewien hormon – kortyzol. Jest on naszym naturalnym glikokortykosteroidem (sterydem). W wyniku jego wyizolowania i modyfikacji uzyskano jedne z najczęściej używanych w dermatologii substancji.
Justyna Jurkowska

Pierwsze preparaty z glikokortykosteroidami (sterydami) zostały wprowadzone do leczenia już w 1952 roku. Wyróżnia się nawet dwie ery w dermatologii: BC (before corticosteroids) oraz AC (after corticosteroids), ponieważ żadne inne substancje nie spowodowały takiego przełomu w leczeniu dermatologicznym.

Jak działają sterydy i dlaczego są stosowane w atopowym zapaleniu skóry?

Sterydy są stosowane ze względu na swoje działanie przeciwzapalne oraz ze względu na to, że wpływają na układ immunologiczny (odpornościowy). Wyróżnia się trzy podstawowe efekty używania tych substancji:

• obkurczenie naczyń krwionośnych – dlatego po nałożeniu maści ze sterydem obserwuje się zblednięcie skóry, która wcześniej charakteryzowała się rozszerzonymi naczyniami krwionośnymi. Taki stan powoduje wydostawanie się płynów z łożyska naczyniowego, które powodują obrzęki, tak często widoczne np. przy alergiach.
• przeciwzapalne – to właśnie głównie dzięki niemu sterydy znalazły zastosowanie w terapii AZS. Działanie przeciwzapalne jest zarówno natychmiastowe (szybkie ustąpienie objawów) jak i opóźnione, to znaczy, że potrzeba czasu i kontynuacji stosowania preparatów, aby zauważyć poprawę na dłuższy czas. Leki z tymi substancjami działają również przeciwalergicznie. Aby dokładniej zrozumieć ten mechanizm, należy wziąć pod uwagę wpływ na prostaglandyny, leukotrieny, czynniki aktywujące płytki, interleukiny, mastocyty i inne białka oraz mediatory stanu zapalnego (czyli związki, które pełnią rolę komunikatorów między komórkami), biorące udział w powstawaniu stanu zapalnego. Atopowe zapalenie skóry jest chorobą o bardzo złożonym podłożu i dzięki lekom, takim jak sterydy, udaje się wpłynąć na większość czynników wywołujących zaostrzenia.
• hamujące namnażanie się komórek – działanie to dotyczy naskórka jak i skóry właściwej. W przypadku AZS jest to działanie niepożądane, które poprzez odpowiednie stosowanie sterydów staramy się zminimalizować. Jednak w chorobach takich jak łuszczyca wpływa to na jeszcze lepsze efekty terapeutyczne. Mnogość preparatów z mGKS (czyli miejscowymi glikokortykosteroidami) na rynku farmaceutycznym może wprawić w zakłopotanie. Aby oswoić się z nazwami tych substancji i uzmysłowić sobie ryzyko działań niepożądanych, warto zajrzeć do klasyfikacji, grupującej sterydy w zależności od siły działania. Najpopularniejszymi klasyfikacjami są: amerykańska, gdzie w klasie I znajdują się mGKS o bardzo dużej sile działania a w klasie VII o bardzo słabej. Natomiast klasyfikacja europejska jest odwrócona, to znaczy, że w grupie I znajdują się słabe mGKS a w grupie IV bardzo silne mGKS. W poniższej tabeli znajdziecie klasyfikację amerykańską:

 

Tabela Klasyfikacja amerykańska miejscowych glikokortykosteroidów (mGKS) w zależności od siły działania (z uwzględnieniem najczęściej stosowanych preparatów w Polsce)

 

Czy należy bać się sterydów i jakie działania niepożądane powodują?

Co należy zrobić, żeby ich stosowanie było bezpieczne? Absolutnie nie należy bać się stosowania mGKS. Najczęściej przepisywane są one przez lekarza w fazie zaostrzenia choroby i jak już wcześniej wspomniano, dają dobre efekty, co przekłada się na komfort chorego. Do najczęstszych działań niepożądanych należą: zaniki skórne, trwałe rozszerzenie naczyń krwionośnych, rozstępy skórne, odbarwienia i przebarwienia skóry, trądzik posteroidowy, nadkażenia bakteryjne i grzybicze, alergia kontaktowa, zespół z odstawienia polegający na pojawieniu się ostrych zmian po odstawieniu preparatu i ich trudniejszym ustępowaniem.

Należy pamiętać, że każdy lek jest obarczony działania mi niepożądanymi. Z tego powodu tak ważna jest odpowiednia konsultacja lekarska, zaplanowanie schematu leczenia oraz edukacja opiekunów, pedagogów i samego chorego na temat choroby i stosowanych leków. Przestrzeganie zaleceń lekarskich oraz konsultacja z farmaceutą będą skutkowały bezpieczną farmakoterapią i osiągnięciem celu terapeutycznego – doprowadzeniem do remisji choroby.

O czym należy pamiętać podczas stosowania preparatów z mGKS?

Największe ryzyko działań niepożądanych występuje u pacjentów poniżej 18. miesiąca życia i wynika ono z innej budowy skóry dzieci. Jednak dostosowanie siły sterydu, jego postaci farmaceutycznej (maść, lotion, krem) i częstości stosowania zmniejsza ryzyko wystąpienia tych efektów.

W zależności od miejsca stosowania, skóra wchłania preparaty w różny sposób. Największa absorpcja jest w obrębie błon śluzowych, moszny, powiek oraz w obrębie fałdów skórnych. Natomiast najsłabsza występuje w miejscach najgrubszej warstwy rogowej naskórka, czyli na podeszwach stóp i dłoniach.

W przypadku najmłodszych pacjentów powinno unikać się okluzji. Stosując metodę opatrunków suchych (Dry Wrapping) lub opatrunków mokrych (Wet Wrapping), równolegle z terapią mGKS, należy ten fakt skonsultować z lekarzem w celu doboru sterydu o mniejszej sile działania lub w przypadku „słabych sterydów” zadecydować o rozcieńczeniu mGKS z emolientem, przed aplikacją na skórę. Nie powinno się również stosować sterydów na duże powierzchnie ciała, krocze, twarz i fałdy skórne.

Stosuj miarę FTU! Jest to miara czubka palca (finger tip unit) i długość nałożonej maści od czubka palca wskazującego do pierwszego zgięcia stawowego u osoby dorosłej odpowiada ok. 500 mg maści. Każda powierzchnia ciała ma ustaloną liczbę FTU. Stosując się do tych zaleceń, nie ma ryzyka na łożenia zbyt dużej ilości preparatu (przedawkowania). Obecnie stosowanie sterydów w modelu terapii ciągłej, czyli aplikacji ich codziennie, jest ograniczone do kilku dni. Zalecane jest stopniowe zmniejszanie częstości aplikacji leku i siły jego działania w zależności od szybkości ustępowania zmian. Warto pamiętać o stosowaniu terapii przerywanej, to znaczy w dniach, kiedy nie aplikuje się mGKS, należy nałożyć obojętną bazę, czyli emolient. O częstości stosowania sterydów poinformuje lekarz, dobierając odpowiedni schemat terapii.

 

Liczba FTU w zależności od lokalizacji zmian i wieku chorego.

 

Powierzchnia	3-6 msc.	1-2 lata	3-5 lat	6-10 lat	dorosły
Cała twarz i szyja	1	1,5	1,5	2	2,5
Całe ramię i ręka	1	1,5	2	2,5	4
Cały przód klatki piersiowej i brzuch	1	2	3	3,5	7
Całe plecy wraz z pośladkami	1,5	3	3,5	5	7
Cała noga i stopa	1,5	2	3	4,5	8

 

 

Justyna Jurkowska

 

---

 

 

Bibliografia

Praca zbiorowa, redakcja Wojciech Silny, Atopowe zapalenie skóry, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2013

Andrzej Kazimierz Jaworek, Anna Wojas-Pelc, Znaczenie miejscowych glikokortykosteroidów we współczesnym lecznictwie dermatologicznym. Część 1., Farmacja Współczesna 2017; 10: 91-99

Praca zbiorowa pod redakcją Roman J. Nowicki, ABC AZS-Atopowe Zapalenie skóry w pytaniach i odpowiedziach, Termedia Wydawnictwa Medyczne, Poznań 2015

Konrad Tuszyński i in., Zeszyty Apteczne: Problemy dermatologiczne z perspektywy farmaceuty., Wydawca: opieka.farm sp. z o.o., Kraków 2018