Patronem serwisu jest PTCA

Karmienie naturalne i mieszanki mlekozastępcze

Atopia 2/2017

Karmienie dzieci

Karmienie dzieci, wybrane aspekty: karmienie naturalne, karmienie sztuczne
Maciej Kaczmarski – Profesor Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku

Jak powszechnie wiadomo krwi nie da się uzyskać sztucznie. Jedyną jej fabryką jest ludzki organizm. Mniej znanym faktem jest to, iż także mleka kobiecego nie można odtworzyć w warunkach laboratoryjnych. To jedyna w swoim rodzaju substancja i ochrona, której nie da się zastąpić.

Mleko kobiece idealnym wzorcem biologicznym

Mleko oczywiście nie jest płynem charakterystycznym dla karmienia ludzi. Mleko jako płynna wydzieliną gruczołów mlecznych, występuje u wszystkich żeńskich przedstawicieli wszystkich ssaków. Mało tego, każde mleko, niezależnie od gatunku ssaka, zawiera identyczne grupy składników istotnych odżywczo, które róż nią się tylko jedynie ich stężeniem (patrz Tabela 1, 2).

Ale to właśnie mleko ludzkie uznaje się za „idealny wzorzec biologiczny” służący do porównywania wartości odżywczych i składu mleka innych ssaków, w tym mleka krowiego, koziego, owczego etc. Wytwarza nie mleka rozpoczyna się bezpośrednio po porodzie, a okres laktacji stanowi ostatnią fazę procesu rozrodu.

W każdym mleku wyróżnia się następujące składniki:

  • podstawowe: białka, tłuszcze, cukier mleczny (laktoza), sole mineralne, witaminy
  • towarzyszące: enzymy, hormony, składniki układu odpornościowego, związki azotowe niebiałkowe oraz węglowo dany prebiotyczne (frukto- i galakto- oligosacharydy)
  • obce:
  • zanieczyszczenia, które mogą dostać się do mleka z zewnątrz (podczas procesu produkcyjnego – środki myjące, dezynfekujące)
  • leki lub związki chemiczne związane z uprawą roślin, które mogą się przedostać do organizmu zwierząt w trakcie ich karmienia
  • leki, alergeny, które mogą dostać się do mleka kobiecego.

W początkowym okresie życia pozałonowego u wszystkich ssaków, mleko matki jest dla potomstwa „swoistym gatunkowo” pokarmem, źródłem energii oraz wszystkich składników pokarmowych, niezbędnych dla rozwoju, wzrostu i prawidłowego funkcjonowania młodego organizmu.

Eksperci zalecają aby w żywieniu dziecka do ukończenia 1. roku życia nie stosować pełnego mleka krowiego, ze względu na różnice w składzie mleka kobiecego i krowiego.

Przyjmuje się, że wyłączne żywienie naturalne mlekiem kobiecym gwarantuje prawidłowy rozwój niemowlęcia do ukończenia 6 miesiąca życia. W tym okresie życia niemowlęcia, pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczających ilościach przez zdrową matkę w pełni zaspokaja pod względem jakościowym i ilościowym wszystkie potrzeby odżywcze oseska, za wyjątkiem witamin D i K, które należy suplementować. Prawidłowo karmione piersią niemowlę, nie wymaga w tym okresie dodatkowego dokarmiana.

Zawarte w mleku kobiecym składniki odżywcze odpowiadają optymalnym możliwościom ich trawienia, przyswajania i metabolizowania przez organizm dziecka. Jeśli żywienie naturalne jest kontynuowane w ko lejnych miesiącach wieku niemowlęcego (drugie półrocze życia lub dłużej) należy je uzupełniać podażą stałych składników odżywczych „pozamlecznych”, takich jak zupy jarzynowe, kaszki, soki, desery etc.

Eksperci zalecają, aby w żywieniu dziecka do ukończenia 1. roku życia nie stosować pełnego mleka krowiego, ze względu na różnice w składzie mleka kobiecego i krowiego. Jest to spowodowane odrębnością gatunkową białek oraz niedojrzałość anatomiczno- fizjologiczną przewodu pokarmowego niemowląt. 

Skład jakościowy i ilościowy frakcji białkowej różnicuje mleko ludzkie z mlekiem krowim.

Jak wynika z Tabeli 1, mleko kobiece stanowi aktywną biologicznie wodną zawiesinę: białek, tłuszczów, węglowodanów, soli mineralnych witamin i innych substancji, o składzie ilościowym i jakościowym dostosowanym do potrzeb związanych z rozwojem niemowlęcia. Woda jest nośnikiem wszystkich tych składników zapewniając określone ich stężenie w mleku.

Wartość energetyczna 100 ml mleka kobiecego i krowie go jest porównywalna i wynosi około 65-70 kcal. Zawartość białka w mleku ludzkim jest około trzykrotnie mniejsza niż w mleku krowim (0,9 – 1,4 g/100ml). Główną frakcję białkową mleka kobiecego (ok. 65,0%) stanowią białka serwatkowe (-laktoalbumina i laktoferyna), zaś kazeina stanowi około 35,0%. W mleku kobiecym brak jest ß-laktoglobuliny – jednej z frakcji białek serwatkowych, która występuje w mleku krowim i jest białkiem o silnych właściwościach alergizujących.

Średnie stężenie białka w mleku krowim zawiera się w przedziale 3,2 – 3,5g /100ml (patrz Tabela 2). Mleko to, jak również inne mleka ssaków kopytnych, wykazuje przewagę frakcji białkowej – kazeiny (76,0 -79,0%), resztę stanowią białka serwatkowe (od 24,0% – 21,0%), w tym również ß-laktoglobulina). Z tego powodu mleko krowie zaliczane jest do gatunku mleka kazeinowego, a mleko kobiece do gatunku mleka serwatkowego.

Z innych istotnych różnic ilościowych obydwu rodzajów mleka, należy wymienić:

  • większą zawartość laktozy (cukru mlecznego) (7,1 g/100 . ml) i niższe stężenie soli mineralnych ( 0,2g/100ml) w mleku kobiecym
  • niższą zawartość laktozy (4,7g/100ml) i wyższą stężenie soli mineralnych(0,72 g/100ml) w mleku krowim.

Średnia zawartość frakcji tłuszczowej jest nieco wyższa w mleku kobiecym(4,3g/100 ml), niż w mleku krowim (3,8-3,9 g/ 100 ml). Również zawartość wybranych witamin jest nieco wyższa w mleku kobiecym, niż w mleku krowim.

Jak się zmienia mleko kobiece wraz ze zmianą potrzeb niemowlęcia?

Mlekiem początkowym, gromadzącym się w gruczołach piersiowych kobiety w końcowym okresie ciąży i w pierwszych dniach po porodzie jest siara. Jest to gęsty, żółtawy płyn, róż niący się od mleka dojrzałego, wyglądem i składem dostoso wanym do potrzeb organizmu noworodka, stąd duża zawar tość białka. Około 3 – 5 dnia po porodzie pojawia się mleko przejściowe. To kolejny etap w przejściu od siary do mleka dojrzałego. Charakteryzuje się zmniejszeniem zawartości białka oraz zwiększeniem zawartości tłuszczów i laktozy.

Mleko dojrzałe pojawia się dopiero w okresie około 1 do 2 tygodni od porodu.

Także w trakcie samego karmienia piersią mleko nie jest takie samo. Wyróżnia się tzw. mleko pierwszej i drugiej fazy. Mleko I fazy, wydzielane jest na początku karmienia. Za wiera więcej białka, laktozy i soli mineralnych, a ma niską zawartość tłuszczu. Główne zadanie polega na zaspokojeniu pragnienia. Stężenie tłuszczu i wartość energetyczna mleka zwiększa się stopniowo w trakcie karmienia. Mleko II fazy, nazywanej tłuszczową, jest gęstsze, zawiera więcej tłusz czów i daje karmionemu niemowlęciu poczucie nasycenia.

Modyfikowane mieszanki mleczne

Składu mleka kobiecego nie można odtworzyć w warunkach laboratoryjnych. Wszystkie składniki zawarte w mleku kobie cym charakteryzuje po prostu jego unikalność oraz swoistość gatunkowa. Unikalne właściwości immunologiczne białek zawartych w mleku ludzkim determinują jego swoistość ga tunkową i sprawiają, że nie jest możliwe całkowite zastąpienie go innym obcogatunkowym mlekiem. Także mlekiem kro wim, mieszanką modyfikowaną mleka krowiego, mlekiem kozim, owczym itd. Czy też mieszanką z zawartością białka roślinnego np. „mleko” ryżowe, „mleko” owsiane, „mleko” migdałowe.

Białka mleka kobiecego są pozbawione właściwości an tygenowych w stosunku do organizmu ludzkiego. Te cechy mleka kobiecego powodują, iż karmienie piersią uznano za jedno z najistotniejszych działań prewencyjnych rozwo ju nadwrażliwości pokarmowej.

W przypadku, gdy karmienie naturalne niemowlęcia nie jest możliwe lub zostało przedwcześnie zakończone, konty nuacja racjonalnego procesu żywienia polega na podawa niu preparatu zastępującego mleko matki.

Naturalną bazę do produkcji tego typu mieszanek stanowi mleko krowie, którego główne składniki odżywcze są poddawa ne procesowi modyfikacji i upodobnienia do składników mleka kobiecego. Proces modyfikacji mleka krowiego uwzględnia potrzeby energetyczne, zapotrzebowanie jakościowe na poszczególne składniki od żywcze oraz sprawność organizmu małego dziecka w zakresie trawienia, wchłaniania, metabolizowania i wydalania.

Zarejestrowane w Polsce modyfikowan mieszanki mleczne, służące żywieniu zdrowych niemowląt i małych dzieci, są ozna czone na opakowaniu cyframi, odpowiadającymi wskaza niom wiekowym:

  • mleko początkowe 1 – modyfikowana mieszanka mleczna przeznaczona do żywienia dzieci w pierwszych 4 miesiącach życia
  • mleko następne 2 – modyfikowana mieszanka mleczna przeznaczone do żywienia niemowląt od 5. do 12. miesiąca życia. mleko
  • modyfikowane Junior 3 – przeznaczone do żywienia dzieci od 1. roku życia do ukończenia 2 lat.
  • mleko modyfikowane Junior 4 – przeznaczone do żywienia dzieci od 2. do 3. roku życia. W żywieniu dzieci chorych stosuje się szereg specjalistycznych mieszanek mlecznych, a także preparatów mlekozastępczych.
Eksperci zalecają aby w żywieniu dziecka do ukończenia 1. roku życia nie stosować pełnego mleka krowiego, ze względu na różnice w składzie mleka kobiecego i krowiego

Uczulenie u niemowlęcia karmionego wyłącznie pokarmem matki

Alergia na białka mleka krowiego i inne białka pokarmowe np.: jaja kurzego, soi, zbóż, owoców, warzyw rozpoznawana jest najczęściej w wieku niemowlęcym i wczesnodziecięcym (do 3 roku życia) u około 4,0 – 6,0% tej populacji wiekowej. Szacuje się, że objawy alergiczne występujące u 2,5% – 3,0% niemowląt związane są ze specyfiką żywienia opartego na karmieniu sztucznym (mleko krowie, przetwory mleczne) lub mieszanym (mleko kobiece, mieszanka mleczna). Dla tej grupy małych dzieci spożywane produkty stanowią źródło alergenów i przyczynę potencjalnego uczulenia organizmu, mogącego w następstwie prowadzić do rozwoju alergii pokarmowej.

Należy jednak pamiętać, że u niektórych niemowląt objawy alergii pokarmowej mogą wystąpić także w trakcie wyłącznego karmienia mlekiem kobiecym. Szacuje się, że to zjawisko występuje rzadko i dotyczy niewielkiego odsetka światowej populacji niemowląt karmionych wyłącznie piersią – około 0,5%. U dzieci tych nie dochodzi do uczulenia na frakcje białkowe mleka kobiecego, które są swoiste gatunkowo i nie uczulają niemowlęcia karmionego piersią. Alergenami uczulającymi są białka obcogatunkowe, dostające się w bardzo małych ilościach do mleka kobiecego, a rodzaj ich pozostaje w ścisłym związku ze sposobem odżywiania się matki karmiącej piersią.

Zakłada się, że dla przeważającej większości niemowląt karmionych naturalnie, śladowa obecność tych alergenów w mleku kobiecym służy fizjologicznemu procesowi nabywania tolerancji pokarmowej. Prawdopodobieństwo wystąpienia uczulenia jest natomiast wyższe u dzieci urodzonych w rodzinach „wysokiego ryzyka” rozwoju alergii.

Do procesu uczulenia dochodzi, gdy spożywane przez kobietę karmiącą piersią białka zwierzęce lub roślinne za warte w różnych produktach pokarmowych (źródła po tencjalnych alergenów) przedostaną się w bardzo złożony sposób przez układ limfatyczny i krwionośny z przewodu pokarmowego do gruczołów piersiowych.

Znajdujące w mleku kobiecym śladowe ilości alergenów (obcych gatunkowo białek (ß-laktoglobulina, kazeina, ovalbumina, ovomukoid, gliadyna lub innych) spożywane wielokrotnie przez niemowlę mogą je „uczulić”, nawet na więcej niż jeden alergen. Procesowi uczulenia sprzyja również niedojrzała bariera śluzówkowa przewodu pokarmowego małego dziecka jednoczasowo, co w konsekwencji może doprowadzić do wystąpienia różnych objawów alergii pokarmowej.

 

Tabela I. Skład jakościowy i ilościowy mleka ludzkiego

Nazwa składnika Zawartość
woda 87,6%
Energia Kcal/100ml 65,0 – 70,0

białka (g /100ml)

  • białka serwatkowe
  • kazeina

0,9 – 1,4

60,0%
40,0%

tłuszcze (g /100ml)

  • trójglicerydy
  • kwasy tł. nasycone
  • kwasy tł. jednonasycone
  • kwasy tł. wielonasycone
  • cholesterol
  • karnityna
  • tauryna

4,3g

98,0%
2,07g
1,7g
0,52g
13 mg
6 mg
3,3-5,2 mg

Węglowodany

  • laktoza
  • oligosacharydy

7,1

80,0%
20,0%

składniki mineralne (popiół):

  • potas (K)
  • chor (CLl)
  • wapń (Ca)
  • sód (Na)
  • magnez (Mg)
  • cynk (Zn)
  • miedź (Cu)
  • żelazo (Fe)
  • jod (J)

0,2 g/ 100 ml

52 mg
39 mg
33 mg
17,5 mg
3,1 mg
0,175 mg
0,04 mg
0,03 mg
0,007 mg

Witaminy:

  • wit. A
  • wit. D
  • wit. E
  • wit. K

 

241 j.m.
0,42 j.m.
0,56 mg
1,5 mcg

 

 

Tabela II. Skład jakościowy i ilościowy mleka krowiego

Nazwa składnika Zawartość
[Jastrzębska]
Zawartość
[Ziajka]
Woda % 87,3% 87,6%
Kcal/100ml 65,0 -70,0 65,0 -70,0
białka (g /100ml) 3,5 3,2
tłuszcze (g /100ml) 3,8 3,9
laktoza (g /100ml) 4,7 4,8
związki mineralne (popiół) 0,72  

sole mineralne (mEq/l)

  • sód
  • potas
  • magnez
  • żelazo
  • miedź
  • cynk
  • wapń

 

27,0
27,0
9,0
0,5
0,02
0,4
120,0

zawartości porównywalne

witaminy μg/dl

  • wit. A
  • wit. D IU/dl
  • wit. E mg/dl
  • wit. K
  • pirydoksyna

 

34,0
0,3- 1,0
0,1
6,0
48,0

zawartości porównywalne

 

Piotrowska – Jastrzębska J.D. Nowe kierunki w żywieniu dzieci zdrowych. Akademia Medyczna w Białymstoku, 1996. Ziajka S. Mleczarstwo t. 1; 2008. Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie. 2008.

Komentarze

Dodaj komentarz